Bilinçaltı reklâm, gözün fovea hareketiyle alakalı subliminal messaging tekniğiyle yapılan reklâmlardır. Bilinçaltına yönelik bu göndermeleri fark eden gözün fovea hareketi insanın kontrolünde olan bir hareket değildir. Farkında olmadan gördüğümüzü hissetmediğimiz şeyleri bilinçaltına kaydeder. Daha sonra bunlar açığa çıkar. Bunlar için Takistoskop denilen bir cihaz kullanılır merceklerin hızlı dönüşüyle gözlerin görme hızını artıran bu aygıt, orduda gözcüler ve pilotlar için kullanılmaya başlandı sonra reklâm sektöründe aktif hale geldi.
Bu mesaj sistemine sadece reklâmlarda rastlanmaz. Fotoğraflar, filmler, afişler bunun gibi tanıtım amaçlı yapılan her şeyin içinde bulunabilir. Ayrıca bunlar işitsel olarak da uygulanır.
Sinemadan birkaç örnek vermek gerekirse;
Kurtarıcı (Rescuer) adlı çizgi filmde bir anda parlayıp sönen çıplak kadın resimleri ekrana yansıtılmıştır.
Alaaddin çizgi filminde ise “evet gençler soyunun” (good teenagers take of clothes) sesi hipnotik bir tonda gizli olarak tekrarlanmaktadır.
Aslan Kral (The Lion King) adlı meşhur çizgi filmde yıldızlarla gökyüzüne “sex” kelimesi yazılmıştır.
Jessica Rabbit (Who Framed Roger Rabbit) çizgi filminde filmin kahramanı Jessicanın kaçış sahnesinde eteği açılıyor ve kahramanın iç çamaşırsız olduğu görülüyor.
Aynı zamanda 1991 yapımı Kuzuların sessizliği filmi afişindeki Jodie Foster ın ağzındaki kelebek figürüne bakıldığında, kelebeğin başının bir kurukafa olduğu görülüyor. Ancak dikkatli bakılınca, bu kurukafayı 3 adet çıplak kadın figürünün oluşturduğunu fark ediyoruz.
Sinemada kullanılan bir teknikte 25. kare tekniğidir. Gördüğümüz bir anlık bir görüntü 655 satır ve frame denilen 24 küçücük kareden oluşuyor. Her 24 kare ise -bu sinemada 25’dir- bir ekran büyüklüğündeki kareyi oluşturur. Her 327.5 satırda bir de ´control-track´ denilen aralık vardır. İşte bu aralıktan görüntüler kesilip aralarına başka görüntüler atılıyor.
Bu tekniğin kullanıldığı bir filmde David Fincher ‘ın yönettiği Figth Club filmidir. Bu Filmde25. kare tekniği ile elinde sigara olan Brad Pitt resmi filmin çeşitli yerlerine yerleştirilmiştir. Daha dehşet verici olanı ise filmin kapanış sahnesinde erkek cinsel organının gösterilmesidir.
Bu tekniğin ilk olarak fark edildiği reklâm Amerika’da bir sinemada yayınlanmış. Film kareleri içine konuşmuş “Pepsi için” ve “pop corn yeyin” yazıları saniyenin 1/3000'i kadar kısa bir süre zarfında 5 saniyede bir görünüyor ve bu satışları ciddi anlamda artırıyor.
Basında görülen örneklerine gelecek olursak; Time dergisinin Libya lideri Muammer Kaddafi yi kapak yaptığı sayısında fovea hareketinin görüle bileceği şekilde yazılmış “kill” yazısını ya da New York Times gazetesinde basılan ve helikopterden atlayan amerikan askerlerinin olduğu fotoğrafta çeşitli yerlere gene foveanın fark edebileceği şekilde “sex” yazısın yazılmasını örnek gösterebiliriz.
Bilinçaltı reklâmlarında en çok iki nokta üzerine vurgu yapılmaktadır: “ölüm” ve “seks” ya da “cinsellik”. Nedeni ise bilinçaltının “doğum” ve “ölüm” arketiplerine çok daha fazla duyarlı olması. Yani beyin bu kavramlara daha çabuk tepki veriyor. Temmuz 1971 tarihinde Time’ın arka kapağında Gilbey’s London Dry Gin adlı bir markanın reklâmı vardı. Reklâmda bardaktaki buzlar üzerinde ‘sex’ yazıyordu. Bu reklâm sayesinde Gilbey’s’in 1,5 milyon dolarlık satış yaptığı tespit edildi. Kullanıcılar arasında yapılan araştırmada denekler 'doyuma ulaşma’, ‘sex düşkünlüğü’, ‘heyecanlanma’, ‘romantizm’, ‘duyguları okşayıcı’ 1 gibi tanımlamalara çok sık rastlandı.
Bu reklâm türüne bir örnek de Mc Donald’s ın logosundaki renklerdir. Rengi bir sembol olarak düşünürsek sembolü de algılama sürecimizi uyaran bir dürtü biçiminde tanımlayabiliriz.
İnsanlar, nesne ve insanlara sahip oldukları semboller yardımı ile değişik anlamlar verebilmektedirler. Örneğin insanlar giydikleri elbiseler, kullandıkları arabalar ve yaşadıkları evler vasıtasıyla diğer bireyler tarafından değerlendirilmekte ve yargılanmaktadırlar. Burada giyilen elbiseler, kullanılan arabalar ve yaşanılan evler algılama için gerekli olan sembolleri teşkil etmektedir. Tüketiciler semboller yardımı ile mamulleri ve mağazaları algılamakta ve değerlendirmektedir. Bir mamulün rengi, biçimi, boyutları, fiyatı ambalajı ve diğer özellikleri, mamulleri algılamak için gerekli sembolleri oluşturmaktadır. Birey psikolojik açıdan nesneleri renklendirdiği ölçüde o nesneleri diğerlerinden daha kolay ayırt edebilmektedir. Bir nesne özellikleri ile değerlendirilmektedir. Yani renk nesnenin özelliklerinden sadece biridir.
Mc Donald’s logosunda kırmızı ve sarı renkleri kullanır. Kırmızı renk harekete geçirici özelliği olan bir renktir. 1980 Moskova olimpiyatlarında SSCB yetkilileri Sovyet sporcuların odasını kırmızı ışıklandırırken rakip sporcuların odası rehavet duygusu veren bir renk olan mavi renkle aydınlatıldı.
Her renk boyutu farklı davranışsal tepkilerle ilgilidir. Örneğin, bir rengin doymuşluk oranı ne kadar fazla ise nesnenin hareket ettiğine dair bıraktığı izlenim o kadar kuvvetli olur. Renk ne kadar parlak ise, nesne de gerçekte olduğundan o kadar yakın görünecektir. Renk topları açısından düşünüldüğünde, fark edilebilir hafif renkler (kırmızı, turuncu ve sarı) daha enerjik ve dışa dönükken; yeşil, mavi ve mor renkleri daha sakin ve içe dönüktür. Örneğin kırmızı, maceracı, girişken, heyecan verici, güçlü ve savunmacı olarak algılanır. Sarı, genellikle neşeli, şen, heyecan verici, merhametli ve teşvik edici olarak algılanır. Ayrıca farklı renk tonları, farklı uzaklık izlenimleri verir. Mavi ve yeşil renkleri, kırmızı, turuncu ve kahverengiden daha uzaktaymış gibi görünür.
Camel firmasıda bilinçaltı reklâm tekniklerine başvuran firmalardandır. Firmanın logosundaki devenin ön bacaklarının bir erkek figürü olduğu gözer çarpar. Denekler üzerinde yapılan araştırma, bu erkek figürünün cinsel yönü baskın olduğu farkedilir. Miami Vice dizisinini yıldızı Don Johnson a ya da James Bond karakterine benzetildiği görülmüş. Sigaraya başlayan yaş aralığındaki gençler üzerinde yapılan araştırmada smooth character kullanılmaya başladıktan sonra Camel ın tercih edilme oranı 1988 den sonra %0,5 den %32 ye çıktı.
Marlboro ise Red Kit karakterinin ağzındaki sigarayla bağdaştırılmış, özgür ve sert amerikan imajı sergilemiştir. Ergenliğe giren gençlerin dikkatleri böyle celbedilmiştir.
